(မတ်လ 9, 2023) COVID-19 ကပ်ရောဂါသည် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ လူမျိုးရေးနှင့် တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုအုပ်စုများမှ တွေ့ကြုံခံစားရသော ပြင်းထန်သော ကျန်းမာရေးမညီမျှမှုများကို မီးမောင်းထိုးပြထားသည်။ အခြေခံ ပါရာစီတမောမှ တစ်ခုတည်းသော ဆေးညွှန်း remdesivir အထိ၊ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ လူနည်းစုအသိုင်းအဝိုင်းမှ ပြည်သူများသည် ပြီးခဲ့သည့် နှစ်နှစ်အတွင်း ဆေးဝါးပြတ်လပ်မှုဒဏ်ကို ပြင်းထန်စွာ ခံစားခဲ့ရသည်။ လူအများက ၎င်းအား COVID-19 အခြေအနေ၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတစ်ခုအဖြစ် လက်ခံခဲ့သော်လည်း အနည်းငယ်သာ ရပ်တည်ပြီး ကမ္ဘာ့ဆေးဝါးစနစ်ရှိ မညီမျှမှုများကို တိုက်ဖျက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုခေါင်းဆောင်တစ်ဦးမှာ လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု ဆန့်ကျင်ရေး မဟာဗျူဟာနှင့် ကျန်းမာရေး အတားအဆီးများကို လျှော့ချပေးမည့် ကျန်းမာရေး အတားအဆီးများကို လျှော့ချပေးမည့် O'Neill-Lancet Commission on Racism၊ Structural Discrimination နှင့် Global Health တွင် အမည်ပေးခံထားရသော အိန္ဒိယ-အမေရိကန် ကျန်းမာရေး တရားမျှတရေး ရှေ့နေ Priti Kristel ဖြစ်သည်။ သုခချမ်းသာ။
အိန္ဒိယအမေရိကန်သည် Global South နှင့် United States ရှိ ဆေးဝါးများနှင့် ကာကွယ်ဆေးများလက်လှမ်းမီမှုအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိသော ဖွဲ့စည်းပုံမညီမျှမှုများကို နှစ် 20 ကြာ ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။ "လူတွေအားလုံးက သူတို့ချစ်ရတဲ့သူတွေကို ကျန်းမာအောင် ထိန်းထားနိုင်တယ်ဆိုတာ လူတွေသိတဲ့ အနာဂတ်ကို ပုံဖော်ပေးမယ့် ဒီကော်မရှင်မှာ ထမ်းဆောင်ရတာ ဂုဏ်ယူမိပါတယ်" ဟု မကြာသေးမီက Priti မှ ပြောကြားခဲ့သည်။ အနိုင်ရခဲ့သည်။ MacArthur Fellowshipအမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေများကို အလွဲသုံးစားလုပ်သည့်အတွက် ဆေးကုမ္ပဏီများကို ဖော်ထုတ်ရန်အတွက် 'genius grant' ဟုခေါ်သော တရားဝင်မဟုတ်သော လူသိများသည်။
လော့စ်အိန်ဂျလိစ် အခြေစိုက် ရှေ့နေ သည် ဆေးဝါး ကုမ္မဏီကြီး များကို ကာလ ရှည်ကြာ သီးသန့် ထားရှိခွင့် ပေးသော အမေရိကန် မူပိုင်ခွင့် ဥပဒေ တွင် ကွက်လပ် များ ကို အသုံးချခြင်း မှ ဆန့်ကျင်လျက် ရှိသည်။ ယင်းမှတစ်ဆင့် ကုမ္ပဏီများသည် ၎င်းတို့၏ မူးယစ်ဆေးဝါးများကို ပြိုင်ဆိုင်မှုအန္တရာယ်မရှိဘဲ မြင့်မားသောစျေးနှုန်းဖြင့် ရောင်းချနိုင်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဆေးဝါးလိုအပ်နေသော နိုင်ငံများနှင့် ပြည်သူများမှာ မကြာခဏ မတတ်နိုင်ကြပေ။
အသက်တစ်သန်းအတွက် ရပ်တည်ခဲ့တယ်။
ဆေးကုမ္ပဏီများတွင်အလုပ်လုပ်သော ဆေးဝါးသိပ္ပံပညာရှင်၏သမီး Priti Radhakrishnan သည် လူမှုရေးတရားမျှတမှုဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များအတွက် အမြဲတမ်းအကဲဆတ်သူဖြစ်သည်။ University of California၊ Berkeley မှ ဘွဲ့ကြိုဘွဲ့နှင့် New York University မှ ဥပဒေဘွဲ့ ရရှိပြီးနောက် Priti သည် အခြားသူများကဲ့သို့ပင် Los Angeles ရှိ ဥပဒေလုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုသို့ ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အိန္ဒိယတွင် ပရောဂျက်တစ်ခု လုပ်ဆောင်နေချိန်တွင် သူမ၏ ကနဦးကာလများတွင် ဆေးဝါးမူပိုင်ခွင့်စနစ်နှင့်ပတ်သက်သည့် သူမ၏ အတွေးအမြင်များ ပျက်ပြားသွားခဲ့သည်။
အထူးပထမနေ့ @oneillinstitute -@TheLancet လူမျိုးရေးခွဲခြားမှု၊ ဖွဲ့စည်းပုံ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုနှင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ကော်မရှင်။ သဘာပတိအဖြစ် မယုံကြည်နိုင်လောက်အောင် ကမ္ဘာ့ခေါင်းဆောင် 20 နဲ့ အတူရှိခွင့်ရတာ ဂုဏ်ယူမိပါတယ်။ @drtlaleng & @udnore. + ကျန်းမာရေး ညီမျှမှုအိုင်ကွန်ဘေးမှာ ထိုင်ရတာ ကျေနပ်စရာကောင်းတယ်။ @camarajones!! pic.twitter.com/bCBszw3TW7
— Priti Krishtel (@pritikrishtel) ဖေဖေါ်ဝါရီလ 17, 2023
ရှေ့နေသည် HIV ပိုး ကူးစက်ခံထားရသော အမှုသည်များကို ကိုယ်စားပြုသည့် အဖွဲ့ကို ဦးဆောင်ကာ AIDS ရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုတွင် သေဒဏ်ပေးသည့် အချိန်တိုင်းလိုလို ဖြစ်နေကြောင်း သတိပြုမိခဲ့သည်။ ART ကုထုံးများ ရရှိနိုင်သော်လည်း ၎င်းတို့သည် သူမ၏ ဖောက်သည်များအတွက် မတတ်နိုင်ပေ။ အခြေအနေဆိုးတာက မိဘတွေက HIV ပိုးတွေ့ရင် ကလေးတွေကို မိဘမဲ့ဂေဟာကို လွှဲပေးရုံပါပဲ။ “အိန္ဒိယမှာ ဒီအစောပိုင်းအလုပ်က ကျွန်တော့်နှလုံးသားထဲမှာ အမြဲတမ်းအမှတ်အသားတစ်ခု ထားခဲ့တယ်” ဟု Devex နှင့် အင်တာဗျူးတစ်ခုတွင် ရှေ့နေက ပြောကြားပြီး “မူးယစ်ဆေးဝါးတွေ စျေးကွက်ထဲ ရောက်လာတာကို သိလိုက်ရတာက ကျွန်တော့်အတွက် ရင်သပ်ရှုမောဖွယ်ရာပါပဲ၊ လိုအပ်တဲ့သူတွေဆီ မရောက်ဘဲနဲ့ ဒီလိုဖြစ်မြောက်အောင်လုပ်ဖို့ အချိန်တော်တော်လေး နောက်ကျနေခဲ့ပါတယ်။”
၎င်းသည် ရှေ့နေအား 2006 ခုနှစ်တွင် ဆေး၊ လက်လှမ်းမီမှုနှင့် အသိပညာဆိုင်ရာ Initiative for Medicines, Access, and Knowledge သို့မဟုတ် I-MAK ကို ပူးတွဲရှာဖွေရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ သူမသည် ယခင်က ကော်ပိုရေးရှင်းကြီးများနှင့် ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူများကို ကိုယ်စားပြုခဲ့ဖူးသော ဥာဏမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေဆိုင်ရာကျွမ်းကျင်သူ Tahir Amin နှင့် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။ “မူပိုင်ခွင့်စနစ်သည် အချိန်အကန့်အသတ်ရှိသော လက်ဝါးကြီးအုပ်မှုကို ဆုလာဘ်ပေးခြင်းဖြင့် လူများကို တီထွင်ရန် လှုံ့ဆော်ရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ ဒါပေမယ့် လွန်ခဲ့တဲ့ အနှစ် ၄၀ အတွင်းမှာတော့ ဒီရည်ရွယ်ချက်ဟာ အသိအမှတ်မပြုနိုင်လောက်အောင် လွဲမှားနေတယ်” ဟု သူမက ဆိုသည်။
ကုမ္ပဏီကြီးများမှ မူပိုင်ခွင့်ဥပဒေအား မည်သို့အလွဲသုံးစားလုပ်ကြောင်း ရှင်းပြရာတွင် ရှေ့နေက NPR အင်တာဗျူးတစ်ခုတွင် “နိုင်ငံတွင်း အရောင်းရဆုံးမူးယစ်ဆေး HUMIRA ကို ယူပါ။ ပထမမူပိုင်ခွင့်သက်တမ်းကုန်ဆုံးပြီးနောက်၊ ကုမ္ပဏီ၊ AbbVie သည် တင်သွင်းပြီး နောက်ထပ်မူပိုင်ခွင့်များစွာကို ရရှိခဲ့ပြီး ၎င်းတို့၏ ၀င်ငွေအားလုံး၏ သုံးပုံနှစ်ပုံကို ရရှိခဲ့သည်။ ဒါပေမယ့် ဥရောပလို ကမ္ဘာ့အခြားအစိတ်အပိုင်းမှာ မြင်နေရတာက တခြားကုမ္ပဏီတွေက ပြိုင်ဆိုင်မှုတွေကြောင့် စျေးကျသွားတယ်။
“ဒါကြောင့် ဆေးကုမ္ပဏီတွေက မူပိုင်ခွင့်စနစ်ကို ဘယ်လိုသုံးနေကြသလဲ၊ မူပိုင်ခွင့်စနစ်မှာ လူနာတွေရဲ့ အသံမရှိတာက လက်ဝါးကြီးအုပ်မှုတွေ ပိုကြာကြာ၊ စျေးနှုန်းမြင့်တာ ဒါမှမဟုတ် ဆေးဝါးတွေ လုံးဝမရနိုင်တာကို ဖြစ်စေတယ်။”
system ကိုတိုက်ခိုက်နေ
ယခုအချိန်အထိ၊ ရှေ့နေများသည် ဆေးကုမ္ပဏီကြီး Novartis အား သွေးကင်ဆာဆေး Gleevec မူပိုင်ခွင့်ကို ရပ်တန့်ရန် အဖွဲ့များကို ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး Abbott Laboratories မှ HIV ဆေးဝါးများကို မူပိုင်ခွင့်တင်ခြင်းမှ နှစ်ကြိမ်တိုင်တိုင် တားဆီးခဲ့သည်။ အဆိုပါအဖွဲ့အစည်းသည် လုပ်ငန်းစဉ်တွင် ထိခိုက်ခံစားရသည့်အသိုက်အဝန်းများပါ၀င်ခြင်းဖြင့် မူးယစ်ဆေးဝါးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးစနစ်အား ပြုပြင်ပြောင်းလဲရန်အတွက် နိုင်ငံအသီးသီးရှိ ရှေ့နေအဖွဲ့များနှင့်လည်း လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ “စနစ်က ဘယ်လိုအလုပ်လုပ်သလဲဆိုတဲ့ လူ့အကျိုးဆက်တွေကနေ လုံးလုံးလျားလျား ကာရံထားတယ်၊” လို့ ရှေ့နေကပြောတယ် “ဒါဆို ကျွန်တော်တို့က ဒီစနစ်ကို ဘယ်လိုလူသားဆန်အောင်လုပ်မလဲ။ ဝန်ဆောင်မှုပေးဖို့ ရည်ရွယ်တဲ့လူတွေနဲ့ ပိုနီးစပ်အောင် ဘယ်လိုလုပ်ပြီး ပိုကောင်းအောင် မြှင့်တင်မလဲ။”
ကပ်ရောဂါ ကပ်ဆိုက်နေသည့်နှစ်သည် ရှေ့နေအတွက် အရေးကြီးသော အချိန်တစ်ခုဖြစ်သည်။ Moderna ကဲ့သို့သော ဆေးကုမ္ပဏီကြီးများသည် ၎င်းတို့၏ ထုတ်ကုန်များအပေါ် လက်ဝါးကြီးအုပ်ထားခြင်းကြောင့် COVID ကာကွယ်ဆေးများ၏ လက်လှမ်းမီမှုကို ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် ကန့်သတ်ထားသည်။ သူမ၏ သုတေသနပြုမှုအတွင်း ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် လူ 55 ရာခိုင်နှုန်းက ကာကွယ်ဆေးထိုးထားသော်လည်း ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများရှိ လူဦးရေ၏ တစ်ရာခိုင်နှုန်းသာ ကာကွယ်ဆေးအမျိုးအစားကို သုံးစွဲခွင့်ရရှိကြောင်း ရှေ့နေက တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထိုအချိန်က အမေရိကန်သမ္မတ Donald Trump သည် အမေရိကန် နိုင်ငံသားများအတွက် ကာကွယ်ဆေးထိုးရန် တွန်းအားပေးနေသည့် “Hunger Games အသစ်၏အစ” ဟုပင် ခေါ်ဆိုခဲ့သည်။
“အကြီးမားဆုံး ဆေးကုမ္ပဏီတွေက သူတို့ရဲ့ ထုတ်ကုန်တွေကို လက်ဝါးကြီးအုပ်ထားတဲ့အခါ၊ အမြင့်ဆုံးလေလံဆွဲသူကို အမြဲတမ်း ရောင်းချပေးမယ်လို့ ကိုဗစ်က သင်ပေးခဲ့တယ်။ ၎င်းတို့သည် ဆေး သို့မဟုတ် ကာကွယ်ဆေးများကို လက်လှမ်းမမီသောနေရာတွင် အမြဲတစေ ဈေးပေးသည်။ ဥပမာအားဖြင့် Moderna သည် လူသိရှင်ကြား ရန်ပုံငွေ 100 ရာခိုင်နှုန်းနီးပါးရှိသည်။ သို့သော် ကံမကောင်းစွာဖြင့်၊ အမေရိကန် အစိုးရသည် ကာကွယ်ဆေးကို ပေးပိုင်ခွင့် ပေးခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ယခု Moderna သည် ဤဆယ်စုနှစ်အကုန်တွင် ဒေါ်လာ 100 ဘီလီယံနှင့် ယခုနှစ်ကုန်တွင် $40 ဘီလီယံ တစ်ခုတည်း ရရှိနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ပြီးတော့ အဲဒါက အဲဒီတီထွင်မှုကို စျေးကွက်ထဲရောက်အောင် ကူညီပေးတဲ့ အခွန်ထမ်းရန်ပုံငွေပဲ” ဟု သူမက NPR သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။
သူမ၏ဖခင်၏ စိတ်အားထက်သန်မှုဖြင့် ရှေ့နေက အဆိုပါစနစ်ကို ဆန့်ကျင်လျက် အမေရိကန်အစိုးရသည် ဉာဏပစ္စည်းမူပိုင်ခွင့်ဥပဒေအား ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းအပြင် ပြည်တွင်း၌ ဆေးဝါးအားလုံးကို ထုတ်လုပ်နိုင်ရန် နည်းပညာလွှဲပြောင်းမှုဆီသို့ လုပ်ဆောင်သင့်သည်ဟု ငြင်းခုံခဲ့သည်။
လေးနှစ်အရွယ် မိခင်တစ်ဦး၏ ရှေ့နေသည် အဆိုပါ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများကို ဆောင်ကြဉ်းရန် ဝေးကွာနေချိန်တွင် အပြောင်းအလဲများကို ဖြည်းညှင်းစွာ သူမမြင်နိုင်သည်ဟု ခံစားရသည်။ “လူတွေရဲ့ ကုသနိုင်စွမ်းက သူတို့ရဲ့ ပေးဆပ်နိုင်မှုပေါ်မှာ မူတည်တယ်လို့ မထင်ဘူး။ ပြီးတော့ ကျွန်တော်တို့အားလုံး ဖြေရှင်းချက်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ကျွန်တော် ထင်ပါတယ်” ဟု Priti က ပြောကြားခဲ့သည်။