(ဇန်နဝါရီလ 11, 2023) လွန်ခဲ့သည့် မျိုးဆက်များစွာအတွက် ဗြိတိသျှ သမိုင်းပညာရှင်များသည် အင်ပါယာ၏ ဇာတ်ကြောင်းနှင့် ကိုက်ညီစေရန် ကမ္ဘာ့သမိုင်းကို ပုံဖော်ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ အိန္ဒိယ၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ အာဖရိကနှင့် ကာရေဘီယံတို့ အပါအဝင် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းရှိ အင်ပါယာ၏ ကိုလိုနီနယ်မြေအသီးသီးတွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုင်ရာ ပုံပြင်များသည် နယ်ချဲ့အုပ်ချုပ်မှုဖြင့် ကိုလိုနီပုန်ကန်မှုကို ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ နှိမ်နင်းခြင်းကို လိုင်စင်ထုတ်ပေးခဲ့သည်။ ဤဇာတ်ကြောင်းများသည် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ပဲ့တင်ထပ်နေသော်လည်း စာရေးသူ Priya Satia ၏ နောက်ဆုံးထွက်ရှိမှု၊ Time's Monster: သမိုင်း၊ သိပ္ပံပညာနှင့် ဗြိတိန်၏ အင်ပါယာဗြိတိသျှ သမိုင်းပညာရှင်များသည် ကိုလိုနီခေတ် နိုင်ငံရေး၏ ကံကြမ္မာကို လှည့်စားရုံသာမက နောင်လာမည့် မျိုးဆက်များ၏ အနာဂတ်ကို မည်သို့ပုံဖော်ပေးသည်ကို ဆန်းစစ်သည်။
“ဒါက ကျွန်တော့်မိသားစုရဲ့သမိုင်းနဲ့ ကမ္ဘာကြီးကိုပုံဖော်ခဲ့ပြီး၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကနေ သြဇာကြီးတဲ့ဒဏ္ဍာရီတွေကို ပြုပြင်ပေးနိုင်ခဲ့တယ်” လို့ စာရေးသူက ဒီစာအုပ်ကိုရေးဖို့ ဘာကြောင့်အရေးကြီးတာလဲလို့ အင်တာဗျူးတစ်ခုမှာ ဖြေကြားစဉ် စာရေးသူက မျှဝေခဲ့ပါတယ်။ ဆုရစာရေးဆရာ အင်ပါယာ၏ သေနတ်များ- စက်မှုတော်လှန်ရေးကို ကြမ်းတမ်းစွာ ပြုလုပ်ခြင်း။ နှင့် အာရေဗျတွင် သူလျှိုများ - Priya သည် ယေဘုယျအားဖြင့် ဆွေးနွေးလေ့မရှိသော ကမ္ဘာ့သမိုင်း၏ အစိတ်အပိုင်းများကို ကြည့်ရှုရန် စာဖတ်သူများကို အတင်းအကြပ် ခိုင်းစေပါသည်။ Raymond A. Spruance သည် နိုင်ငံတကာသမိုင်းပါမောက္ခနှင့် စတန်းဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်မှ ဗြိတိသျှသမိုင်းပါမောက္ခ၊ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အိန္ဒိယ အပါအဝင် အမျိုးမျိုးသော မီဒီယာများအတွက် ပုံမှန်ရေးသည်။ Financial Times၊ The Nationနှင့် ဝါရှင်တန်ပို့စ်.
အာရေဗျ အောင်ပွဲ
Ph.D တစ်ဦး ကယ်လီဖိုးနီးယား၊ ဘာကလေ တက္ကသိုလ်မှ ပညာရှင် Priya သည် စာအုပ်များစွာကြားတွင် Los Gatos တွင် ကြီးပြင်းခဲ့သည်။ စာဖတ်ဝါသနာပါသူတစ်ယောက်၊ သူမပိုင်ဆိုင်သည့်အတိတ်-အိန္ဒိယနိုင်ငံအကြောင်း အမြဲသိချင်နေခဲ့သည်။ ထိုစိတ်အားထက်သန်မှုက သူမအား နိုင်ငံတွင်းရှိ British Raj အကြောင်း စာအုပ်များစွာရေးနိုင်စေခဲ့သည်။ 2008 ခုနှစ်တွင် Priya သည်သူမ၏ပထမဆုံးစာအုပ် Sအာရေဗျရှိ မုန့်များ- အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ ဗြိတိန်လျှို့ဝှက်အင်ပါယာ၏ မဟာစစ်ပွဲနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအခြေခံအုတ်မြစ်များပရိသတ်များသာမက ဝေဖန်ရေးသမားများပါ ကောင်းမွန်စွာ လက်ခံရရှိခဲ့သည်။
မကြာသေးမီက အင်တာဗျူးတစ်ခုတွင် စာရေးသူသည် အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ အဖြစ်အပျက်များအကြောင်း ရေးသားရန် အဘယ်ကြောင့် ရွေးချယ်ခဲ့သည်ကို ဆွေးနွေးခဲ့သည်။ “အရှေ့အလယ်ပိုင်းကို စိတ်မဝင်စားခင်မှာ တောင်အာရှကို စိတ်ဝင်စားခဲ့တယ်။ ပထမကမ္ဘာစစ်အတွင်း အီရတ်မှာ တိုက်ပွဲအများစုလုပ်ခဲ့တဲ့ အိန္ဒိယစစ်တပ်ကို ကြည့်လိုက်တော့ အိန္ဒိယစစ်တပ်ရဲ့ ဗြိတိသျှအရာရှိတွေက အာရုံပြောင်းသွားတယ်။ ဤနေရာသည် လျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်ပြီး မသိနိုင်သော အာရေဗျပြည်တွင် ရှိနေသည်ဟု ထင်မြင်လာကြသည်။ ဒါပေမယ့် လက်တွေ့ကျတဲ့ အလုပ်တွေကိုလုပ်ဖို့ သူတို့အဲဒီမှာ ရှိနေတယ်။ သူတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှု အမြင်က သူတို့ဘာတွေ လုပ်ခဲ့သလဲ ဆိုတာကို သိချင်လာတယ်။”
ပူးပေါင်းကြံစည်မှုသီအိုရီများစွာကို ဖော်ထုတ်ရင်း စာရေးသူသည် ဗြိတိသျှတို့ အခြေစိုက်နေထိုင်ပုံနှင့် ၎င်းတို့၏သီအိုရီများကို ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချဲ့ကားရေးသားမျှဝေပါသည်။ “ကျွန်တော် အာရေဗျမှာ သူလျှိုတွေ ရေးတုန်းကတော့ ဗြိတိသျှတွေက သူတို့ရဲ့ တကယ့်အပြန်အလှန် တုံ့ပြန်မှုတွေကို လုံလောက်စွာ ဂရုမစိုက်ဘဲ ဇာတိမြို့သူမြို့သားတွေရဲ့ ယူဆချက်မှာ ဗြိတိသျှတွေ မှားနေတယ်လို့ ကျွန်တော် သေချာပေါက် သိခဲ့ပါတယ်။ ဤအတိုင်းအတာသည် သူလျှိုများတွင်လုပ်သည်ထက် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကိုလိုနီဆန့်ကျင်ရေးကွန်ရက်များပေါ်တွင် ကျွန်ုပ်၏လက်ရှိအလုပ်တွင် ပို၍ထွက်ပေါ်လာပါသည်။ အခု တစ်ဖက်က ပူးပေါင်းကြံစည်မှုသီအိုရီ အခန်းကို တစ်နည်းတစ်ဖုံ ကြည့်နေတယ်” ဟု သူမက ဆိုသည်။
သွေးစွန်းသော အိန္ဒိယသမိုင်း
ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခြင်း သို့မဟုတ် ပုံဖော်ခြင်းမပြုသော်လည်း ဗြိတိသျှတို့သည် အိန္ဒိယလူမျိုးများအပေါ် ရိုင်းစိုင်းခဲ့ကြသည်မှာ သက်သေပြရန်မလိုသော အမှန်တရားတစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း လူတိုင်းသည် ခေတ်၏ တကယ့်ဖြစ်ရပ်များကို မျက်ကွယ်ပြုထားပုံရသည်။ သို့သော် Priya သည် ဤသမိုင်း၏အစိတ်အပိုင်းကိုဖော်ထုတ်ပြီး ကမ္ဘာသို့တင်ပြရန်မှာ သူမအတွက် အလွန်အရေးကြီးကြောင်း ပြောပြသည်။ “လူသိရှင်ကြား မှတ်ဉာဏ်တွင်၊ ကိုလိုနီခေတ် မြှင့်တင်မှုနှင့်ပတ်သက်၍ ရွေးနှုတ်သောဒဏ္ဍာရီများသည် အင်ပါယာ၏ လုယက်လုယက်လုယက်မှုများ၏ဆိုးရွားသောသမိုင်းကြောင်း၊ မူဝါဒဆိုင်ရာအငတ်ဘေးများ၊ ပုန်ကန်မှု၊ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်မှု၊ ချွေးတပ်စခန်းများ၊ ဝေဟင်ရဲတပ်ဖွဲများနှင့် နေ့စဉ်လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုနှင့် အရှက်ကွဲမှုတို့ကို ဖုံးကွယ်ထားပါသည်” ဟု စာရေးသူက ရှင်းပြသည်။ စာအုပ်ထဲမှာ Empire of Guns“သေချာစေရန်အတွက်၊ သာမာန်လူများသည် လူသားမဆန်စွာ ရောထွေးလာနေသည့် အလိုအလျောက် ညီညွတ်သောနည်းလမ်းများအကြောင်း ပြောပြရမည့် 'မကောင်းမှုဒုစရိုက်' နှင့်ပတ်သက်သော ပုံပြင်တစ်ပုဒ်ရှိသည်။ သို့သော် ဗြိတိသျှအင်ပါယာကိစ္စတွင်၊ ကြီးမားသော ဇာတ်လမ်းမှာ ၎င်းတို့၏ သြတ္တပ္ပစိတ်ကို နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း အလေးထားသော လူတစ်ဦးချင်းစီက ၎င်းတို့၏ သြတ္တပ္ပစိတ်ကို တက်ကြွစွာ စစ်ဆေးမေးမြန်းနေသည့် လူမဆန်မှုမျိုး ဖြစ်နိုင်သည်။”
Priya သည် 2019 Pacific Coast Conference on British Studies Book Prize, the Wadsworth Prize in Business History နှင့် ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် AHA ၏ Jerry Bentley ဆုတို့ကို ရရှိခဲ့သည်။ “Empire of Guns အလွန်အရေးကြီးသော ဆယ့်ရှစ်ရာစု သေနတ်သမား Samuel Galton ၏ ဇာတ်လမ်းကို ပြောပြသည်။ Quaker တစ်ယောက်အနေနှင့်၊ ၎င်းသည် ဂိုဏ်း၏ငြိမ်းချမ်းခြင်းဆိုင်ရာ ကတိကဝတ်များကို ချိုးဖောက်သည်ဟု ခံစားမိသော Quakers အပေါင်းအသင်းများအား ၎င်း၏သေနတ်ဖန်တီးမှုကို ခုခံကာကွယ်ရန် ဖိအားပေးခံခဲ့ရသည်" ဟု LA Times Book Prize in History နှင့် Laura Shannon ဆုအတွက် ဆန်ကာတင်စာရင်းဝင်ခဲ့သော စာရေးဆရာကို မျှဝေခဲ့သည်။ ခေတ်ပြိုင်ဥရောပလေ့လာမှုများနှင့် PEN Hessell-Tiltman ဆု။
အံဝင်ခွင်ကျ သမိုင်းဆွေးနွေးပွဲများစွာကို ပြတိုက်မှူးလည်းဖြစ်သည့် စာရေးသူက လူငယ်များကို ဘက်မလိုက်ဘဲ ဘက်မလိုက်ဘဲ သမိုင်းကို ဖတ်ရှုနားလည်စေလိုပါသည်။ “သမိုင်းလောကထဲကို ဝင်ရောက်ဖို့ မျှော်လင့်နေသူတွေအတွက်တော့ ဒီဝင်ခွင့်ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် အလျှော့မပေးဘဲ ဝင်လာဖို့ အကြံပြုချင်ပါတယ်၊ မဟုတ်ရင် အကယ်ဒမီက သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ပရော်ဖက်ရှင်နယ် တိုးတက်မှုရဲ့ ကိုယ်ပိုင်တန်ဖိုးတွေကို ပျိုးထောင်ပေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုရှိနေပြီ” ဟု စာရေးဆရာက အတန်းတစ်ခုအတွင်း မျှဝေခဲ့သည်။
- Prof Priya Satia ကို Follow လုပ်ပါ။ တွစ်တာ